సుమతీ శతకం మొదటి భాగం Sumathee satakam part one

సుమతీ శతకం మొదటి భాగం

001
శ్రీ రాముని దయచేతను

నారూఢిగ సకల జనులు నౌరా యనగా

ధారాళమైన నీతులు

నోరూరగ జవులు పుట్ట నుడివెద సుమతీ


భావం: మంచి బుధ్ధిగలవాడా! శ్రీరాముని యొక్క దయవలన నిశ్చయముగా అందరు జనులను ఔరా అనునట్లుగా నోటినుండి నీళ్ళూరునట్లుగా రసములు పుట్టగా న్యాయమును భోధించు నీతులను చెప్పెదన్.

002
అక్కరకు రాని చుట్టము,

మ్రొక్కిన వరమీని వేల్పు, మొహరమున దా

నెక్కిన బారని గుర్రము

గ్రక్కున విడవంగవలయు గదరా సుమతీ


భావం: అవసరమునకు పనికిరాని చుట్టమును, నమస్కరించి వేడిననూ కోరిక నెఱవేర్చని భగవంతుని, యుద్ధసమయమున ఎక్కినప్పుడు ముందుకు పరుగు తీయని గుఱ్ఱమును వెంటనే విడిచిపెట్టవలయును.

003
అడిగిన జీతంబియ్యని

మిడిమేలపు దొరను గొల్చి మిడుకుట కంటెన్‌

వడిగల యెద్దుల గట్టుక

మడి దున్నుకు బ్రతుక వచ్చు మహిలో సుమతీ


భావం: అడిగినప్పుడు జీతము ఈయని గర్వియైన ప్రభువును సేవించి జీవించుటకంటే, నాగలికి వేగముగా పోగల యెద్దులను కట్టుకొని పొలమును దున్నుకొని వ్యవసాయముచే జీవించుట మంచిది.

004
అడియాస కొలువు గొలువకు,

గుడి మణియము సేయబోకు, కుజనుల తోడన్‌

విడువక కూరిమి సేయకు,

మడవిని దో డరయ కొంటి నరుగకు సుమతీ


భావం: వృధా ప్రయాసయగు సేవను చేయకుము. గుడి ధర్మకర్తుత్వము చేయకుము. చెడ్డవారితో స్నేహము చేయకుము. అడవిలో సహాయము లేక ఒంటరిగా పోకుము.

005
అధరము గదలియు, గదలక

మధురములగు భాష లుడుగి మౌన వ్రతుడౌ

అధికార రోగ పూరిత

బధిరాంధక శవము జూడ బాపము సుమతీ


భావం: పెదవి కదలీకదలకుండ తీయనైన మాటలు మాని, మాటలాడనను నియమము పూని, అధికార వ్యాధిచేనిండిన చెవిటి గ్రుడ్డి పీనుగును చూచుట పాపము.

006
అప్పు కొని చేయు విభవము,

ముప్పున బ్రాయంపుటాలు, మూర్ఖుని తపమున్‌,

దప్పరయని నృపు రాజ్యము

దెప్పరమై మీద గీడు దెచ్చుర సుమతీ


భావం: ఋణము దెచ్చుకొని అనుభవించు సౌఖ్యము, ముసలితనమందు పడుచు భార్య, తప్పిదములను కనిపెట్టని రాజు యొక్క రాజ్యము సహింపరానిదై చివరకు హానిని తెచ్చిపెట్టును.

007
అప్పిచ్చువాడు, వైద్యుడు

నెప్పుడు నెడతెగక పారు నేరును, ద్విజుడున్‌

జొప్పడిన యూర నుండుము

చొప్పడకున్నట్టి యూరు చొరకుము సుమతీ


భావం: ఋణమునిచ్చువాడును, వైద్యుడును, ఎల్లప్పుడును ఆగకుండా ప్రవహించు నదియును, బ్రాహ్మణుడుగల గ్రామమునందు నివసింపుము. వారు లేనట్టి గ్రామమునందు నివసింపకుము.

008
అల్లుని మంచితనంబు,

గొల్లని సాహిత్య విద్య, కోమలి నిజమున్‌,

బొల్లున దంచిన బియ్యము,

దెల్లని కాకులును లేవు తెలియుము సుమతీ


భావం: అల్లుని మంచితనమును, గొల్లవాని పాండిత్య జ్ఞానమును, ఆడుదానియందు నిజమును, పొల్లు ధాన్యములో బియ్యమును, తెల్లని రంగు కాకులును లోకములో నుండవు.

009
ఆకొన్న కూడె యమృతము,

తాకొందక నిచ్చువాడె దాత ధరిత్రిన్‌,

సోకోర్చువాడె మనుజుడు,

తేకువ గలవాడె వంశ తిలకుడు సుమతీ


భావం: లోకమునందు ఆకలి సమయమున అన్నమే అమృతము. బాధ నొందకుండా నిచ్చువాడే దాత. ఆవేశమును ఓర్చుకొనువాడే మానవుడు. ధైర్యం కలవాడే వంశ శ్రేష్టుడు.

010
ఆకలి యుడుగని కడుపును,

వేకటియగు లంజ పడుపు విడువని బ్రతుకున్‌,

బ్రాకొన్న నూతి యుదకము,

మేకల పాడియును రోత మేదిని సుమతీ


భావం: భూమియందు ఆకలి తీరని భోజనం, గర్భము వచ్చిన జారస్త్రీ యొక్క వ్యభిచారమును విడువని బ్రతుకును, పాచిపట్టిన బావి నీళ్ళును, మేకల పాడియు రోత పుట్టించును.

011
ఇచ్చునదే విద్య, రణమున

జొచ్చునదే మగతనంబు, సుకవీశ్వరులున్‌

మెచ్చునదే నేర్చు, వదుకు

వచ్చునదే కీడు సుమ్ము వసుధను సుమతీ


భావం: భూమియందు ధనము నొసగునదియే విద్య. యుద్ధభూమియందు ప్రవేశించునదే పౌరుషము. మంచి కవిశ్రేష్టులు మెచ్చుకున్నట్టిదే నేర్పరితనము. తగవునకు వచ్చునదియే హాని.

012
ఇమ్ముగ జదువని నోరును,

నమ్మా యని బిలిచి యన్న మడుగని నోరున్‌,

దమ్ముల బిలువని నోరును

గుమ్మరి మను ద్రవ్వినట్టి గుంటర సుమతీ



భావం: ఇంపుగా పఠింపని నోరును, అమ్మయని పిలచి అన్నము అడుగనినోరును, తమ్ముడాయని పిలువని నోరును, కుమ్మరివాడు మన్నుత్రవ్విన గోయీవంటిది సుమా.

013
ఉడుముండదె నూరేండ్లును,

బడియుండదె పేర్మి బాము పదినూరేండ్లున్‌,

మడువున గొక్కెర యుండదె,

కడు నిల బురుషార్థ పరుడు గావలె సుమతీ


భావం: ఉడుము నూరేండ్లును, పాము పదివందల ఏండ్లును, కొంగ చెరువులో చిరకాలము జీవించుచున్నవి. వాని జీవితములన్నియు నిరుపయోగములు. మానవుని జీవిత మట్టిదికాక ధర్మార్ధకామ మోక్షాసక్తితో కూడినది కావలెను.

014
ఉత్తమగుణములు నీచున

కెత్తెఱగున గలుగ నేర్చు; నెయ్యెడలం దా

నెత్తిచ్చి కరగి పోసిన

నిత్తడి బంగారమగునె యిలలో సుమతీ?


భావం: బంగారమునకు సమానమైన యెత్తు ఇత్తడిని తీసుకొని ఎన్నిసార్లు కరగించి పోసినను బంగారము ఎట్లు కానేరదో అదేవిధముగా లోకములో నీచునకు ఎక్కడను ఏవిధముగను మంచి గుణములు కలుగనేరవు.



015
ఉదకము ద్రావెడు హయమును,

మదమున నుప్పొంగుచుండు మత్తేభంబున్‌,

మొదవు కడ నున్న వృషభము,

జదువని యానీచు గడకు జనకుర సుమతీ



భావం: నీరు త్రాగెడు గుఱ్ఱము కడకును, క్రొవ్వుచే విజృంబించు మదపుటేనుగుకడకును, ఆవుకడనున్న ఆబోతు దగ్గరకును, విద్య నేర్వని అల్పుని కడకును వెళ్ళకుము.



016
ఉపకారికి నుపకారము

విపరీతము గాదు సేయ వివరింపంగా;

నపకారికి నుపకారము

నెపమెన్నక సేయువాడు నేర్పరి సుమతీ


భావం: మేలు చేసినవానికి తిరిగి మేలు చేయుట గొప్ప కాదు. హాని చేసిన వానికి లోగడ వాడు చేసిన దోషములు లెక్క చేయక ఉపకారము చేయువాడే నేర్పుగలవాడు.

017
ఉపమింప మొదలు తియ్యన

కపటం బెడనెడను జెఱకు కై వడినే పో

నెపములు వెదకును గడపట

గపటపు దుర్జాతి పొందు గదరా సుమతీ


భావం: చెఱకుగడ మొట్టమొదట తియ్యగానుండి, చివరకు పోయిన కొలది మధ్య మధ్య చప్పగా నేవిధమున నుండునో ఆ విధముగా పోల్చి చూడగా మోసగాడైన దుర్మార్గునితోడి స్నేహము మొదట ఇంపుగా నున్నను చివరకు తప్పులను వెదకుటకు ప్రారంభించునుగదా.



018
ఎప్పటి కెయ్యది ప్రస్తుత

మప్పటికా మాటలాడి, యన్యుల మనముల్‌

నొప్పించక, తా నొవ్వక,

తప్పించుక తిరుగువాడు ధన్యుడు సుమతీ



భావం: ఏ సమయమునకు ఏదేది అవసరమో తెలుసుకొని, అప్పటికా మాటలు పల్కి ఇతరుల మనస్సులను బాధపెట్టక తాను బాధనుపడక తప్పించుకొని తిరుగువాడే సుమా ధన్యాత్ముడు.

019
ఎప్పుడు దప్పులు వెదకెడు

నప్పురుషుని గొల్వగూడ దది యెట్లన్నన్‌

సర్పంబు పడగ నీడను

గప్ప వసించిన విధంబు గదరా సుమతీ


భావం: నల్లత్రాచుయొక్క పడగనీడను వసించు కప్ప బ్రతుకెంత అస్థిరమైనదో ఆ విధముగనే ఎల్లప్పుడు దోషములను వెదకు యజమానుని సేవించువాడి బ్రతుకును ప్రాణభయముతో కూడినది.



020
ఎప్పుడు సంపద కలిగిన

నప్పుడు బంధువులు వత్తు రది యెట్లన్నన్‌

తెప్పలుగ జెఱువు నిండిన

గప్పలు పదివేలు చేరు గదరా సుమతీ


భావం: చెరువునిండా నీరుచేరగనే వేలకొలది కప్పలందులోనికి ఏ విధముగా చేరుకొనునో, సంపద కలిగిన బంధువులెక్కువగా జేరుకొందురు.

021
ఏఱకుమీ కసుగాయలు,

దూఱకుమీ బంధుజనుల దోషము సుమ్మీ,

పాఱకుమీ రణమందున,

మీఱకుమీ గురువు నాజ్ఞ మేదిని సుమతీ


భావం: ఈ భూమి పైన పచ్చికాయలు ఏరి తినకుము, చుట్టములను ధూషింపకుము, యుధ్ధమునుండి వెనుదిరిగి పారిపోకుము, పెద్దల మాటను జవదాటకుము తప్పు సుమా.



022
ఒక యూరికి నొక కరణము,

నొక తీర్పరియైన గాక, నొగి దఱుచైనన్‌,

గకవికలు గాక యుండునె

సకలంబును గొట్టువడక సహజము సుమతీ



భావం: ఒక గ్రామమునకు ఒక లేఖరి, ఒక ధర్మాధికారి యుండవలెను. అట్లు కాక పైన చెప్పబడినవారు పెక్కుమందియైనచో అనేకమైన గంధరగోళములు పుట్టి సమస్తమును చెడిపోవుట సహజము.

023
ఒరు నాత్మ దలచు సతి విడు,

మఱుమాటలు పలుకు సతుల మన్నింపకుమీ,

వెఱ పెఱుగని భటునేలకు,

తఱచుగ సతి గవయ బోకు, తగదుర సుమతీ



024
ఒల్లని సతి నొల్లని పతి,

నొల్లని చెలికాని విడువ నొల్లని వాడే

గొల్లండు, కాక ధరలో

గొల్లండును గొల్లడౌనె గుణమున సుమతీ



భావం: తన్ను ప్రేమించని భార్యను, యజమానుని, స్నేహితుని విడిచిపెట్టుటకు అంగీకరింపనివాడే వెర్రిగొల్లవాడు. కాని జాతిచేత గొల్లవాదైనంత మాత్రమున గుణములయందు వెర్రి గొల్లవాడు కాదు.



025
ఓడల బండ్లును వచ్చును,

ఓడలు నాబండ్లమీద నొప్పుగ వచ్చున్‌,

ఓడలు బండ్లును వలనే

వాడంబడు గలిమి లేమి వసుధను సుమతీ


భావం: నావలమీద బండ్లును, బండ్లమీద నావలును వచ్చునట్లుగనే భాగ్యవంతులకు దారిద్ర్యము, దరిద్రులకు భాగ్యమును పర్యాయముగా కలుగుచుండును.



026
కడు బలవంతుడైనను

బుడమిని బ్రాయంపుటాలి బుట్టిన యింటన్‌

దడవుండ నిచ్చెనేనియు

బడుపుగ నంగడికి దానె బంపుట సుమతీ


భావం: ఎంత సమర్ధత కలవాడైనను యవ్వనమందున్న భార్యను చిరకాలము పుట్టినయింట నుండనిచ్చినచో తానే స్వయముగా భార్యను వ్యభిచార వృత్తికి దింపినవాడగును.



027
కనకపు సింహాసనమున

శునకము గూర్చుండబెట్టి శుభ లగ్నమునం

దొనరగ బట్టము గట్టిన

వెనుకటి గుణమేల మాను వినరా సుమతీ




భావం: కుక్కను తీసుకొని వచ్చి మంచి ముహూర్తమునందు బంగారు గద్దె మీద కూర్చుండబెట్టి పట్టాభిషేకము చేసినప్పటికి దాని నైజగుణము నేలాగున మానలేదో, ఆ విధముగనే అల్పుడైనవానికి ఎంత గౌరవము చేసి మంచి పదవొసంగినను తన నీచత్వమును వదలనేరడు.



028
కప్పకు నొరగాలైనను,

సర్పమునకు రోగమైన, సతి తులువైనన్‌,

ముప్పున దరిద్రుడైనను,

తప్పదు మఱి దుఃఖ మగుట తథ్యము సుమతీ


భావం: కప్పకు కాలు విఱిగినను, పాముకు రోగము కలిగినను, భార్య దుష్టురాలైనను, ముసలితనములో దారిద్ర్యము సంభవించినను, ఎక్కువ దుఖప్రదమగును తప్పదు.



029
కమలములు నీట బాసిన

కమలాప్తుని రశ్మి సోకి కమలిన భంగిన్‌

తమ తమ నెలవులు దప్పిన

తమ మిత్రులు శత్రులౌట తథ్యము సుమతీ



భావం: కమలములు తమ నివాసమైన నీటిని విడిచిపెట్టిన తరువాత తమ మిత్రుడైన సూర్యుని యొక్క ఎండ తాకుడుకే కమలు



028
కప్పకు నొరగాలైనను,

సర్పమునకు రోగమైన, సతి తులువైనన్‌,

ముప్పున దరిద్రుడైనను,

తప్పదు మఱి దుఃఖ మగుట తథ్యము సుమతీ


భావం: కప్పకు కాలు విఱిగినను, పాముకు రోగము కలిగినను, భార్య దుష్టురాలైనను, ముసలితనములో దారిద్ర్యము సంభవించినను, ఎక్కువ దుఖప్రదమగును తప్పదు.



029
కమలములు నీట బాసిన

కమలాప్తుని రశ్మి సోకి కమలిన భంగిన్‌

తమ తమ నెలవులు దప్పిన

తమ మిత్రులు శత్రులౌట తథ్యము సుమతీ



భావం: కమలములు తమ నివాసమైన నీటిని విడిచిపెట్టిన తరువాత తమ మిత్రుడైన సూర్యుని యొక్క ఎండ తాకుడుకే కమలుచున్నవి. అట్లే మానవులు తమ తమ నివాసములను విడిచి పెట్టినచో తమ స్నేహితులే తమకు శత్రువులగుదురు.



030
కరణము గరణము నమ్మిన

మరణాంతక మౌను గాని మనలేడు సుమీ;

కరణము దన సరి కరణము

మఱి నమ్మక మర్మ మీక మనవలె సుమతీ


భావం: ఒక లేఖకుడు మఱియొక లేఖకుని నమ్మిన మరణముతో సమానమైన ఆపదను చెందును కావున లేఖకుడైనవాడు తనతో సమానుడైన మఱియొక లేఖరిని విశ్వసింపక తన గుట్టు ఈయక జీవింపవలయును.



031
కరణముల ననుసరింపక

విరసంబున దిన్న తిండి వికటించు జుమీ

యిరుసున కందెన బెట్టక

పరమేశ్వరు బండి యైన బారదు సుమతీ


భావం: బండి యిరుసునకు కందెన పెట్టకున్నచో భగవంతుని బండియైనను త్వరితంగా పరుగెత్తదు. అదే విధముగా లేఖకుడు చెప్పినట్లు విని అతని వెంబడింపక విరోధముతో మెలగినవారు సుఖముగా మన జాలరు.

032
కరణము సాదైయున్నను,

గరి మద ముడిగినను, బాము గఱవక యున్నన్‌,

ధర దేలు మీటకున్నను,

గర మరుదుగ లెక్క గొనరు గదరా సుమతీ


భావం: భూమియందు కరణము నెమ్మదివాడైనను, ఏనుగు మదము పోయినదైననూ, త్రాచు కఱవకున్నను, తేలు కుట్టకున్నను ఆశ్చర్యముతో మిక్కిలి తేలికగా చూతురు.



033
కసుగాయ గఱచి చూచిన

మసలక పస యొగరు రాక మధురంబగునా;

పస గలుగు యువతులుండగ

పసి బాలల బొందువాడు పశువుర సుమతీ



భావం: పక్వమునకు వచ్చిన పండ్లను వదలి పచ్చికాయలను కొఱికిన తీయదనము లేక ఒగరుగా దోచును. ఆ విధముగనే చాతుర్యము గల పడుచులుండంగా పసిపాపలను కూడెడువానికి సుఖము శూన్యము అట్టివాడు నిజముగా పశువే.

034
కవి కాని వాని వ్రాతయు,

నవరస భావములు లేని నాతుల వలపున్‌,

దవిలి చను పంది నేయని

వివిధాయుధ కౌశలంబు వృధరా సుమతీ


భావం: కవికానట్టివాడు వ్రాసిన రచనయును, తొమ్మిది రసముల యొక్క స్థితులు తెలియని స్త్రీలయొక్క ప్రేమయును, ముందు పోయెడి పందిని వెంబడించి కొట్టలేనివాని యొక్క ఆయుధవిద్యయందలి నేర్పరితనము వ్యర్ధము.



035
కాదు సుమీ దుస్సంగతి,

పోదుసుమీ "కీర్తి" కాంత పొందిన పిదపన్‌,

వాదు సుమీ యప్పిచ్చుట,

లేదు సుమీ సతుల వలపు లేశము సుమతీ



భావం: చెడ్డవారితోడ స్నేహము మంచిదికాదు. కీర్తి వచ్చిన పిదప నశించదు. అప్పొసంగుట తగవులకు మూలము. స్త్రీలకడ ప్రేమ శూన్యము.



036
కాముకుడు దనిసి విడిచిన

కోమలి బరవిటుడు గవయ గోరుట యెల్లన్‌

బ్రేమమున జెఱకు పిప్పికి

చీమలు వెస మూగినట్లు సిద్ధము సుమతీ


భావం: ఒక విటుడు తృప్తియగునట్లుగా భోగించి విడచిన కాంతను మఱియొక జాఱుడు అనుభవింపగోరుట చెఱకునందలి రసమును సంపూర్ణముగా తీసివేసిన తరువాత ఆ పిప్పికై చీమలు ముసుకొన్నట్లుండును.



037
కారణము లేని నగవును,

బేరణము లేని లేమ, పృథివీ స్థలిలో

బూరణము లేని బూరెయు,

వీరణము లేని పెండ్లి వృధరా సుమతీ


భావం: కారణములేని నవ్వును, పేరణము(రవిక) లేని స్త్రీయును, పూరణములేని బూరెయును, వీరణములేని పెండ్లియును వ్యర్ధములు.



038
కులకాంత తోడ నెప్పుడు

గలహింపకు, వట్టి తప్పు ఘటియింపకుమీ,

కలకంఠి కంట కన్నీ

రొలికిన సిరి యింట నుండ నొల్లదు సుమతీ



భావం: భార్యతోడ నెప్పుడును జగడములాడవలదు. లేని నేరములు ఆరోపింపవలదు. ఉత్తమ ఇల్లాలియొక్క కంటనీరు క్రిందపడిన నాయింట లక్ష్మి నిలవదు.



039
కూరిమి గల దినములలో

నేరము లెన్నడును గలుగ నేరవు మఱి యా

కూరిమి విరసంబైనను

నేరములే తోచు చుండు నిక్కము సుమతీ



భావం: పరస్పరము స్నేహమున్న రోజులలో నేరములెప్పుడును కనుపించబోవు. ఆ స్నేహము చెడగానే అన్నియును తప్పులుగా కనపడుచుండును. ఇది నిజము.



040
కొంచెపు నరు సంగతిచే

నంచితముగ గీడు వచ్చు నది యెట్లన్నన్‌

గించిత్తు నల్లి కుట్టిన

మంచమునకు జేటు వచ్చు మహిలో సుమతీ



భావం: చిన్న నల్లి కుట్టిన ఆ నల్లి యున్న మంచమును ఎండలో వేయుట కర్రతో కొట్టుట, మరుగునీళ్ళు పోయుట మొదలగు ఆపదలు కలుగును. ఆ విచముగనే అల్పుడైనవానితోడి స్నేహము ఎట్టివారికైనను ఆపదను తెచ్చిపెట్టును.