సుమతీ శతకం మూడవ భాగం sumathee satakam part three

సుమతీ శతకం మూడవ భాగం

081

పిలువని పనులకు బోవుట,

గలయని సతి గతియు, రాజు గానని కొలువుం,

బిలువని పేరంటంబును,

వలువని చెలిమియును జేయ వలదుర సుమతీ

భావం: తన్ను పిలువని కార్యములు చేయబోవుటయును, హృదయములు కలియని స్త్రీతోడ సమాగమును, పాలకులు చూడని సేవను, పిలువని పేరంటమును కోరని స్నేహమును చేయతగదు

082

పుత్రోత్సాహము తండ్రికి

పుత్రుడు జన్మించినపుడె పుట్టదు, జనులా

పుత్రుని కనుగొని బొగడగ

పుత్రోత్సాహంబు నాడు పొందుర సుమతీ!

భావం: తండ్రికి కుమారుడు పుట్టగానే సంతోషము కలుగదు. ప్రజలు ఆ కుమారుని జూచి మెచ్చిన రోజుననే ఆ సంతోషము కలుగును.

083

పురికిని ప్రాణము గోమటి,

వరికిని ప్రాణంబు నీరు వసుమతి లోనన్‌,

గరికిని ప్రాణము తొండము,

సిరికిని ప్రాణంబు మగువ సిద్ధము సుమతీ!

భావం: ఈ లోకములో పట్టణమునకు వైశ్యుడూ, వరిసస్యమునకు నీళ్ళును, ఏనుగునకు తొండమును, ఐశ్వర్యమునకు స్త్రీయును జీవము నొసగువారై యుందురు.

084

పులి పాలు దెచ్చి యిచ్చిన,

నలవడగా గుండె గోసి యఱచే నిడినన్‌,

దలపొడుగు ధనము బోసిన,

వెలయాలికి గూర్మి లేదు వినరా సుమతీ!

భావం: దుస్సాధ్యమైన పులిపాలు దెచ్చి యిచ్చినను, హృదయమును కోసి యామె అరచేతబెట్తినను, నిలువెత్తు ధనమును ముందు పోసినను వేశ్యకు నిజమైన ప్రేమలేదు.

085

పెట్టిన దినముల లోపల

నట్టడవులనైన వచ్చు నానార్థములున్‌,

బెట్టని దినముల గనకపు

గట్టెక్కిన నేమి లేదు గదరా సుమతీ! [85]

భావం: అదృష్టము మంచిదైన దినములలో అరణ్య మధ్యములకు పోయినను అక్కడకే సంపదలు వచ్చును. దురదృష్ట దినములలో బంగారు పర్వతము నెక్కినను ఏమియును లభింపదు.

086

పొరుగున బగవాడుండిన,

నిరవొందక వ్రాతకాడె యేలిక యైనన్‌,

ధర గాపు కొండెమాడిన,

గరణాలకు బ్రదుకు లేదు గదరా సుమతీ!

భావం: తన యింటి ప్రక్క శత్రువున్నను, బగుగా వ్రాయగలిగినవాడే ప్రభువైనను, గ్రామ పెత్తనదారు కొండెములు చెప్పువాడైఅను గ్రామ లేఖరుక్కు జీవితము జరుగదు.

087

బంగారు కుదువ బెట్టకు,

సంగరమున బాఱిపోకు సరసుడవైతే,

నంగడి వెచ్చము వాడకు,

వెంగలితో జెలిమి వలదు వినరా సుమతీ

భావం: బంగారు నగలను తాకట్టు పెట్టకుము. యుధ్ధభూమినుండి వెన్నిచ్చి పారిపోకుము. దుకాణము నుండి సరుకులు అరువు తెచ్చుకొనకుము, మూఢునితో స్నేహము చేయకుము.

088

బలవంతుడ నాకేమని

పలువురతో నిగ్రహించి పలుకుట మేలా;

బలవంత మైన సర్పము

చలి చీమల చేత జిక్కి చావదె సుమతీ!

భావం: నేను బలవంతుడను నాకేమి భయమున్నది అని చాలా మందితో నిర్లక్ష్యము చేసి పలికి విరోధము తెచ్చుకొనుట మంచిదికాదు. అది యెప్పుడూ హానిని కలిగించును. మిక్కిలి బలము కలిగిన సర్పము కూడా చలి చీమలకు లోబడి చచ్చుటలేదా?

089

మదినొకని వలచి యుండగ

మదిచెడి యొక క్రూర విటుడు మానక తిరుగున్‌

బది చిలుక పిల్లి పట్టిన

జదువునె యాపంజరమున జగతిని సుమతీ

భావం: పిల్లి పంజరమును పట్టిన, పంజరము మధ్యనున్న చిలుక మాటాడునా! అట్లే మనసులో నొకని ప్రేమించిన స్త్రీ మరియొక విటునెంత బ్రతిమాలినను ప్రేమించదు.

090

మండల పతి సముఖంబున

మెండైన ప్రధాని లేక మెలగుట యెల్లన్‌

గొండంత మదపు టేనుగు

తొండము లేకుండినట్లు దోచుర సుమతీ

భావం: కొండంత పెద్దదైన యేనుగైనప్పటికిని తొండములేకపోయిన యెడల ఏలాగున శోభాహీనమై తోచునో ఆ విధముగనే గొప్ప దేశమును పరిపాలుంచురాజుకడ సమర్ధుడైన మంత్రి లేకున్నచో నాతని పాలన శోభావిహీనమగును.

091

మంత్రిగలవాని రాజ్యము

తంత్రము సెడకుండ నిలుచు దఱచుగ ధరలో

మంత్రి విహీనుని రాజ్యము

జంత్రపు గీలూడినట్లు జరుగదు సుమతీ!

భావం: సమర్ధుడైన మంత్రి కలిగిన రాజుయొక్క దొరతనం ఉపాయములు(సామ, దాన, భేద, దండములు) పాడుకాకుండా సాగిపోవును. అట్టి మంత్రిలేని పాలనను కీలూడిపోయిన యంత్రమువలె సాగిపోనేరదు.

092

మాటకు బ్రాణము సత్యము,

కోటకు బ్రాణంబు సుభట కోటి, ధరిత్రిన్‌

బోటికి బ్రాణము మానము,

చీటికి బ్రాణంబు వ్రాలు సిద్ధము సుమతీ!

భావం: నోటిమాటకు సత్యమును, పెద్ద దుర్గమునకు గొప్ప సైన్య సమూహమును, స్త్రీకి అభిమానమును, పరమును చేవ్రాలును ముఖ్యమైన ఆధారములు.

093

మానధను డాత్మధృతి చెడి

హీనుండగు వాని నాశ్రయించుట యెల్లన్‌

మానెడు జలముల లోపల

నేనుగు మెయి దాచినట్టు లెఱుగుము సుమతీ!

భావం: అభిమాన శ్రేష్టుడు మనోధైర్యముచెడి అల్పుని ఆశ్రయించుట మానెడు నీళ్ళలో ఏనుగు తన శరీరమును మఱుగు పరచినట్లుండును.

094

మేలెంచని మాలిన్యుని,

మాలను, మొగసాలెవాని, మంగలి హితుగా

నేలిన నరపతి రాజ్యము

నేల గలసి పోవుగాని నెగడదు సుమతీ!

భావం: ఉపకారమును జ్ఞప్తియందుంచుకొనని దుర్మార్గుని, పంచముని, కమసాలవానిని, మంగలిని, హితులనుజేసుకొని పాలించు రాజు యొక్క రాజ్యము మట్టిలో కలసి నాశనమగును కాని కీర్తిని కాంచదు.

095

రాపొమ్మని పిలువని యా

భూపాలుని గొల్వ భుక్తి ముక్తులు గలవే

దీపంబు లేని యింటను

జేపున కీళ్ళాడినట్లు సిద్ధము సుమతీ!

భావం: దీపములేని గృహమునందు చేవుణికీళ్ళాట ఆడుకొనుట ఎట్లు నిశ్ప్రయోజనమో (ఆనంద ప్రదము ఎట్లుకాదో) ఆ విధముగనే రమ్మనిగాని, పొమ్మని కాని చెప్పని రాజును సేవించుటవలన జీవనమూ లేదు. మోక్షమూ లేదూ వట్టి నిశ్ప్రయోజనము.

096

రూపించి పలికి బొంకకు,

ప్రాపగు చుట్టంబు నెగ్గు పలుకకు మదిలో,

గోపించు రాజు గొల్వకు,

పాపపు దేశంబు సొఱకు పదిలము సుమతీ!

భావం: సాక్షుల మూలముగా నిర్ధారణ చేసి అబద్ధమును నిజమని స్థిరపరచుట, ఆప్తబంధువులను నిందించుట, కోపినిని సేవించుట పాపభూమికి వెళ్ళుట ఇవి తగని పనులు. కాన ఈ విషయములలో జాగ్రత్త వహింపుడు.

097

లావిగలవాని కంటెను

భావింపగ నీతిపరుడు బలవంతుండౌ

గ్రానంబంత గజంబును

మావటివాడెక్కినట్లు మహిలో సుమతీ!

భావం: పెద్ద పర్వతమంతటి ఏనుగుకంటెను చిన్నవాడైననూ మావటివాడు అట్టిదానిని లోగొని ఎక్కుచున్నాడు కావున గొప్పవాడు. అట్లే శరీరబలము కలవానికంటే బుద్ధిబలము కలవాడె నిజముగా బలవంతుడు.

098

వఱదైన చేను దున్నకు,

కఱవైనను బంధుజనుల కడ కేగకుమీ,

పరులకు మర్మము చెప్పకు,

పిరికికి దళవాయి తనము పెట్టకు సుమతీ!

భావం: వరద ముంచిన చేనును దున్నకుము, కూడు కఱవైనను బంధువుల దగ్గరకు పోకుము. ఇతరులకు రహస్యమును తెలుపకుము. పిఱికివానికి సేనానాయక పదవిని ఇయ్యకుము.

099

వరిపంట లేని యూరును,

దొర యుండని యూరు, తోడు దొరకని తెరువున్‌,

ధరను పతి లేని గృహమును

నరయంగా రుద్రభూమి యనదగు సుమతీ!

భావం: ధాన్యము పంటలేని గ్రామమును , రాజు వసియింపని నగరమును, సహాయము దొరకని మార్గమును, భర్త (రాజు) లేని గృహమూ ఆలోచింపగా స్మశానముతో సమానమని చెప్పవచ్చును.

100

వినదగు నెవ్వరు జెప్పిన

వినినంతనె వేగ పడక వివరింప దగున్‌

కని కల్ల నిజము దెలిసిన

మనుజుడె పో నీతి పరుడు మహిలో సుమతీ!

భావం: ఎవరేమి చెప్పినప్పటికిని వినవచ్చును. వినిన తక్షణమే తొందరపడక బాగుగా పరిశీలన చేయవలెను. అట్లు పరిశీలన చేసి కల్ల నిజములను తెలుసుకొనిన మనుజుడె ధర్మాత్ముడు.

101

వీడెము సేయని నోరును,

జేడెల యధరామృతంబు సేయని నోరున్‌,

పాడంగరాని నోరును

బూడిద కిరవైన పాడు బొందర సుమతీ!

భావం: తాంబూలమును వేసుకొనని, స్త్రీల యధరామృతమును పానము చేయని, గానము చేయని నోరు పెంటబూడిద పోసుకొనెడి గోయి సుమా.

102

వెలయాలి వలన గూరిమి

గలగదు, మఱి గలిగెనేని కడతేఱదుగా;

బలువురు నడచెడు తెరువున

మొలవదు పువు, మొలిచెనేని పొదలదు సుమతీ!

భావం: పెక్కురు నడిచెడి మార్గమునందు పచ్చగడ్డి మొలవదు. ఒకవేళ మొలిచినను వృద్ధినొందదు. ఆ విధముగనే వేశ్యవలన ప్రేమ లభింపదు. ఒకవేళ లభించినను చాలా కాలము నిలువదు.

103

వెలయాలు చేయు బాసలు,

వెలయగ మొగసాల బొందు వెలమల చెలిమిన్‌,

గలలోన గన్న కలిమియు

విలసితముగ నమ్మరాదు వినరా సుమతీ!

భావం: వేశ్యా ప్రమాణములును, విశ్వబ్రాహ్మణుని స్నేహమును, వెలమదొరల జతయు, కలలో చూసిన సంపదయు, స్పష్టముగా నమ్మరాదు.

104

వేసరపు జాతి గానీ,

వీసము దా జేయనట్టి వీరిడి గానీ,

దాసి కొడుకైన గానీ,

కాసులు గల వాడె రాజు గదరా సుమతీ!

భావం: నీచ జాతి వాడైనను, కొంచమైనను చేయలేని నిష్ప్రయోజకుడైనను, దాసీపుత్రుడైనను ధనము గలవాడే యధిపతి.

105

శుభముల పొందని చదువును,

నభినయముగ రాగరసము నందని పాటల్‌,

గుభ గుభలు లేని కూటమి,

సభ మెచ్చని మాటలెల్ల జప్పన సుమతీ [105]

భావం: మంగళములను పొందని విద్యయును, నటనముతోడను, సంగీత సామరస్యముతోడను కూడిన పాటలును, సందడులులేని కలయికయును, సభలయందు మెప్పును పొందని మాటలును, రుచివంతములు కావు. (చప్పనైనవి)

106

సరసము విరసము కొఱకే,

పరిపూర్ణ సుఖంబు లధిక బాధల కొఱకే,

పెరుగుట విరుగుట కొఱకే,

ధర తగ్గుట హెచ్చు కొఱకె తథ్యము సుమతీ!

భావం: హాస్యపు మాటలు విరోధముకొరకే, సంపూర్ణమైన సౌఖ్యములు విస్తారమైన బాధలకే, పొడవుగా ఎదుగుట విరిగిపోవుటకే, ధరవరులు ఎక్కువగా తగ్గుట మరల అభివృద్ధి పొందుటకొరకేనని మనుజుడు తెలుసుకొనవలయును.

107

సిరి తా వచ్చిన వచ్చును

సలలితముగ నారికేళ సలిలము భంగిన్‌,

సిరి తా బోయిన బోవును

కరి మ్రింగిన వెలగ పండు కరణిని సుమతీ!

భావం: సంపద కలిగినప్పుడు కొబ్బరికాయలోనికి నీరువచ్చిన విధముగనే రమ్యముగా కలుగును. సంపద పోయినపుడు ఏనుగు మ్రింగిన వెలగపండులోని గుంజు మాయమగు విధముగనే మాయమైపోవును.

108

స్త్రీల యెడ వాదులాడకు,

బాలురతో జెలిమిచేసి భాషింపకుమీ,

మేలైన గుణము విడువకు,

మేలిన పతి నింద సేయ కెన్నడు సుమతీ!

భావం: స్త్రీలయెడ వాదూలడకు, బాలురతో చెలిమిచేసి భాషింపకుమీ, మేలైన గుణము విడువకు, ఏలిన పతి నిందసేయకెనండు సుమతీ.

109

క: అడియాసకొలువు గొలువకు

గుడిమణియము సేయబోకు కుజనుల తోడన్

విడువక కూరిమి సేయకు

మడవిని దొడరయ కొంటి నరగకు సుమతీ!

110

క:కనకపు సింహాసనమున

శునకము గూర్చుండబెట్టి శుభలగ్నమున

దొనరగ బట్టము గట్టిన వెనుకటి గుణమేల మాను వినరా సుమతీ!

భావము: బంగారు సింహాసనమున కుక్కను ఓ శుభ ముహూర్తములో కూర్చోబెట్టి పట్టాభిషేకం చేసినా దాని అసలు బుద్ధి మారదు అని భావం